Prehistoria

Marcinkowice swoją historią sięgają bardzo odległych czasów. Pierwsze ślady pobytu człowieka na tym terenie łączą się z epoką neolitu (4000-1 700 lat p.n.e.). Archeolog Józef Żurowski odkrył na Grodzisku ułamki naczyń pochodzące z kubka uchatego, garnka z wyodrębnioną szyjką zdobioną ornamentem sznurowym, amforki zdobionej odciskami sznura, topory i inne narzędzia. To znalezisko kultury ceramiki sznurowej pochodzi z początków epoki brązu i świadczy o istnieniu osady”.
    Ówczesny gród znajdował się w dogodnym do obrony miejscu. Z dwóch stron otaczał go Dunajec, a z trzeciej wzniesienia Rdziostowa. Składał się z grodu właściwego i podgrodzia. Przypuszczalnie miał on następujące wymiary: oś dłuższa wynosiła ok. 150 m, oś krótsza – ok. 100 m. Gród ten wchodził w skład systemu obronnego szlaku dunajeckiego. Zamieszkująca go ludność zajmowała się hodowlą i łowiectwem.
    Wyraźne ślady stałego osadnictwa pochodzą z kultury łużyckiej, czyli z III okresu brązu (ok. 1200 lat p.n.e.). Prasłowiańska ludność kultury łużyckiej trudniła się rolnictwem oraz hodowlą bydła, garncarstwem i tkactwem. Surowiec do sporządzania narzędzi sprowadzano z doliny Wagu, korzystając z ważnego szlaku komunikacyjno-handlowego wiodącego doliną Dunajca. O intensywności tych kontaktów świadczą znaleziska archeologiczne. Znalezione przedmioty uznano za skarb ze względu na wielką różnorodność i znaczną liczbę egzemplarzy. Wśród wyrobów brązowych pochodzących ze skarbu znalazły się ozdoby charakterystyczne dla zespołów z III okresu brązu, a mianowicie: cztery tarczki blaszane stożkowate, 70 kolców, czyli guzów stożkowatych z wierzchołkiem wyciągniętym w długi kolec, paciorki grube brązowe oraz skręty spiralne, tzw. salta leone. Skarby znalazł Roman Szkaradek w czasie prac archeologicznych w 1940 roku.
    W IV okresie epoki brązu nastąpiło wyraźne umocnienie się kultury łużyckiej. W Marcinkowicach znaleziono ozdoby typowe dla tej epoki, łącznie 234 sztuki, z czego większość stanowiły paciorki i kolce. Z ozdób na uwagę zasługują bransolety, w tym jedna zdobiona karbowaniem oraz dwa okazy z założonymi na siebie końcami, jak również naramiennik z taśmy czterozwojowej ze środkowym żeberkiem i ułamek bransolety spiralnej. Znaleziono też siekierkę z tuleją oraz grot oszczepu. Z tego okresu pochodzą najstarsze cmentarzyska. Ślad jednego z nich znajduje się w Rdziostowie”.
    Od przełomu epoki brązu i żelaza (ok. 800 lat p.n.e.) rozpoczęła się w dolinie Dunajca druga fala osadnictwa. Marcinkowice stanowiły obszar gęsto zaludniony, dzięki dogodnym warunkom terenowym i bogactwu zasobów naturalnych. Ślady kultury puchowskiej to osada obronna i skarby brązowe, m. in. naczynia dwustożkowe z szeroko wychyloną szyją, misy, czarki kuliste jednouche i grubościenne, ułomki ceramiki grafitowanej’.
    Archeolodzy znaleźli obok grodziska ślady osady odkrytej. Pod murami grodu ludność szukała schronienia. Skarby z tego okresu świadczą o zamożności właściciela, a różnorodność tych przedmiotów wskazuje na szerokie kontakty handlowe mieszkańców grodziska nawiązywane z ludnością obszarów zakarpackich. Ożywiona fala osadnictwa trwała do pierwszej połowy okresu lateńskiego (ok. 400 lat p.n.e.).
   W końcu okresu rzymskiego nastąpiło załamanie gospodarcze na Sądecczyźnie i trwało do przełomu VII/VIII w. Brak z tego okresu zabytków archeologicznych. W IX w. Sądecczyzna znalazła się w obrębie państwa Wiślan, a w X w. weszła w skład państwa Piastów. Z tego okresu znane są trzy wielkie grody: Chełmiec, Marcinkowice i Naszacowice. Gród w Marcinkowicach był założeniem o pojedynczym pierścieniu wału z przylegającym doń podgrodziem. Znalezione na Grodzisku ułomki naczyń średniowiecznych świadczą, że istniało tu osiedle obronne. Jest prawdopodobne, że stało się ono początkiem wsi”.